Atrapa un topónimo! - KaleidoScapes

Topónimo

A Ameixenda

Alex García Camiño · 24 abril 2022 13:04

Pronuncia do topónimo

Fotografía no lugar e coa persoa informante

Localización

Parada #	Nombre	Descripción	Latitud	Longitud
1	O Vilar, A Ameixenda, Ames, A Coruña.	A Ameixenda é unha aldea pequena, de uns 300 habitantes. Só ten unha taberna, chamnada Taberna O Cruce. É un sitio sombrío e con moita vexetación.	42,928251343	-8,615545376

Significado do topónimo
O seu nome fai referencia a súa vexetación, a que é moi variada e moi abundante. Tamén se coñece como Santa Mariña de Ameixenda.

Clasificación segundo o significado
Fitotopónimo

Datos de interese do lugar nomeado

Descricións da paisaxe onde se sitúa
Hai oito núcleos de poboación: O Vilar, Ameixenda, Sura, O Mercuto, Cortegada, Quintáns, Montemaior e A Folgueira. Para donde queiras que mires, ves moitas árbores e vexetación. Na Ameixenda e no Vilar, hai dous lavadoiros, donde antes se lavaba a roupa. Somos arredor de 300 habitantes, e todos nos coñecemos. Tamén hai un pequeno río, e moitas carballeiras.

Mostras de tradición oral
Nos tempos da infancia de miña avóa, mentres lavaban a roupa nos lavadoiros, cantaban todas xuntas.

Fotografías do lugar

Fotografías adicionais

Nome, apelidos, relación contigo e idade
Sara Otero García. Ten 23 anos e é miña prima.

Topónimo

Cantalarrana

Lucía Montaña Mata · 19 abril 2022 15:50

Pronuncia do topónimo

Fotografía no lugar e coa persoa informante

Localización

Parada #	Nombre	Descripción	Latitud	Longitud
1	Cantalarrana	A Coruña, Ames, Ortoño	42,852875971	-8,653975844

Significado do topónimo
O topónimo Cantalarrana fai referencia o son das ras en determinadas épocas do ano nese lugar.

Clasificación segundo o significado
Zootopónimo

Datos de interese do lugar nomeado

Descricións da paisaxe onde se sitúa
É unha zona chá, con moitas leiras e atopase moi preto da auga, polo que é unha zona moi húmida; hai casas de pedra e outros materiais. A carretera e de asfalto e é estreita.

Mostras de tradición oral
Non se documentan mostras de tradición oral.

Fotografías do lugar

Fotografías adicionais

Nome, apelidos, relación contigo e idade
Rosa María Mata Fernández; é a miña nai e ten 50 anos

Versión popular do microtopónimo

Paraxó

Sabela Riveiro Dios · 24 febrero 2020 19:08

Versión oficial do microtopónimo
Paraxó

Pronuncia do microtopónimo

Fotografía no lugar e coa persoa informante

Localización

Parada #	Nombre	Descripción	Latitud	Longitud
1	Paraxó		42,883523413	-8,439741211

Significado do microtopónimo
A persoa que entrebistei non sabía a orixe nin o significado deste microtopónimo.
Busquei información sobre él en internet, pero non me apereceu moito.
Nos catro libros da biblioteca tampouco aparece este microtopónimo nin a sua orixe, así que contarei un pouco a distribución e os elementos mais importantes deste lugar. Paraxó é un lugar no concello de A Baña, na parroquia de Santa María de Ordoeste. Está situado a dereita da estrada que leva ao centro do concello de A Baña. Nada mais entrar neste desvío, encontramos un lavadeiro de mais de 50 anos. Está feito de pedra e rodeándoo hai un muro do que saen catro columnas de cada unha das esquinas que suxeitan o teito. Se seguimos un pouco mais para diante encontramos un caseto que era ande a familia de meu pai metía as ovellas, pero foi construido posteriormente a súa infancia . E por último, xa saindo deste microtopónimo encontramos a igrexia da parroquia de Santa María de Ordoeste, que encóntrase en paraxó. É unha igrexia moi pequena pero acoxedora, case sempre está pechada, pero entrei varias veces. Na imaxe que puxen abaixo podemos ver o cruceiro no primeiro plano e a igrexia detrás.
Na actualidade viven 5 persoas aquí e duas ou tres familias van en verán,coma nos. Todas persoas que viven todo o ano alí son maiores e independientes.
Tras unha gran busca, encontramos algunha información sobre a orixe deste topónimo. Paraxó tratase dun topónimo un pouco opaco, xa que non se encontran raices del. Quizáis proveña do latín vulgar "petram", que significa pedra. Este topónimo evolucionou na nosa lingua. Derivou en xeral en Paraxoa, pero nalgunha zonas, como en Pontevedra, uniuse este hiato -oa na vogal -o. Este fenómeno pasou con moitos mais topónimos.

Clasificación segundo o significado
Construcións

Descricións das características naturais
Está situado no centro xeográfico do val de Barcala. Nesta parroquia, de Ordoeste, existe un feito importante, ten aldeas ao outro lado do río Barcala que pertence ao Concello da Baña mentres que na marxe esquerda hai outras aldeas que pertencen ao Concello de Negreira. Paraxó encontrase na marxe dereita, no concello de A Baña.

Descricións das características antrópicas
Está situado nunha aldea de cultivos, rodeado de montañas. Nel atópase un lavadeiro e a igrexia de Santa Maria de ordoeste. A igrexia foi construida no S.XVIII, ten unha nave de planta de cruz latina. A fachada é de granito, ten un amplio pórtico en arco de medio punto, e un adoro circular con imaxes do Patrón e da Virxe. No lavadoiro ian todos os días as mulleres das casas a lavar a roupa e poñíanan ao clareo nas fincas que están a o seu carón. Fai uns anos, os nenos da aldea, en verán, usábamolo como piscina, pero agora esá moi descuidao e moi sucio, xa non se pode.

Actividades asociadas ao lugar
Antes, a familia do meu pai tiña animais, e dedicabanse a cuídalos e despois vendían as ganancias. Unha veciña que había antes, dedicábase ao cultivo de verduras e froitos. Sobretodo o mais típico era a gandería e a agricultura. As festas de Santa María de Ordoeste son o primeiro domingo de setembro e o 15 de agosto.

Mostras de tradición oral
O meu pai pensa que non hai, ou non se acorda, de ningunha cantiga ou algún refrán que sexa especialmente de Paraxó. Tampouco hay ningunha lenda da que poidamos sacar información deste topónimo. Pero Eduardo, contoume algunha anécdota que viviu cando él era pequeno naquel lugar. Os seus abós tiñan vacas, porcos e galiñas. Case todas as mañás, antes de ir a escola, o seu irmán mais él ian ver os animais como despertaban. Dime que é un dos recordos mais bonitos de todos os que viviu alí.

Presenza do microtopónimo en Galicia
Na páxina que recomendades no marxe, nomecleator, non hai ningunha referenza a este microtopónimo. Entón busquei en Galicia nomeada e encontrei lugares con microtopónimos similares, pero non é o mesmo. Son estes:
- O Paraxó, Ortoño, (San Xoán), Ames, A Coruña.
- O Paraxón, Ribas de Miño, Santiago, A Coruña.

Fotografías do lugar

Fontes secundarias empregadas
https://www.xunta.gal/nomenclator
https://galicianomeada.xunta.gal/
Os catro libros da biblioteca recomendados.
Páxina web do concello de A Baña.
Clara Iglesias Cortizo (2018): Os nomes da estrada. Edición Ferbenza

Nome e apelidos
Eduardo Riveiro Castelo

Versión popular do microtopónimo

As Brañas Vellas

Carla Crespo Berdullas · 26 febrero 2020 18:35

Versión oficial do microtopónimo
Non se coñece ningún rexistro oficial do microtopónimo.

Pronuncia do microtopónimo

Fotografía no lugar e coa persoa informante

Localización

Parada #	Nombre	Descripción	Latitud	Longitud
1	As Brañas Vellas	É unha zona de brañas situada nun val e moi próxima ao río Tambre.	42,903859300	-8,692515700

Significado do microtopónimo
Desde tempos inmemoriables chámaselle así a este lugar pola humidade que había (e que hai) no terreo, ademais tamén nacían moitas fontes ao longo da finca.

Clasificación segundo o significado
Hidrotopónimo

Descricións das características naturais
Este lugar sitúase nun val encaixado 265 metros de altitude, nunha zona de brañas moi próxima ao río Tambre.

Descricións das características antrópicas
Está situado no medio da aldea, nunha zona de cultivos e na que hai tres edificacións.
É un dos lugares nos que menos se nota o impacto do ser humano.

Actividades asociadas ao lugar
Actualmente esa zona dedícase única e exclusivamente á agricultura e á gandaría, xa que a humidade do terreo fai que sea un bo lugar de pasto para os animais.
Non obstante, é un moi bo sitio para cultivar porque o terreo é moi rico en minerais.

Mostras de tradición oral
Moi preto dese lugar había unha telleira, da que non queda ningún sinal.
Na estrada que hai agora preto das Brañas Vellas, había un camiño, chamado "O Camiño Real". Descoñécese a súa orixe e o porqué dese nome.

Non hai ningunha lenda, relato ou lembranza de calquera anécdota acontecida nese lugar, só hai un refrán que dicía a xente cando estaba a traballar nas Brañas Vellas:

"Xente nova e roupa vella, todo mundo engancha nela".

Presenza do microtopónimo en Galicia
Este microtopónimo non se atopa noutros lugares de Galicia.

Fotografías do lugar

Fontes secundarias empregadas
Como fonte secundaria optei por preguntarlle á miña avoa todo o que soubese en canto ao microtopónimo, pois na rede non se atopa ningún rexistro ou información algunha.

Nome e apelidos
Ana María Vieito Abella

Versión popular do microtopónimo

Santa Lucía

Emma Arias Blanco · 4 marzo 2020 18:26

Versión oficial do microtopónimo
Non se coñece ningún rexistro oficial do microtopónimo.

Pronuncia do microtopónimo

Fotografía no lugar e coa persoa informante

Localización

Parada #	Nombre	Descripción	Latitud	Longitud
1	Santa Lucia		42,973955200	-9,041696200

Significado do microtopónimo
O lugar chámase desta maneira porque dise que Santa Lucía apareceu alí lavando a súa cara nunha fonte (unha fonte natural, sen construccións, que emanaba da terra). Dende entón, a xente acude a lavar os ollos coas augas que se volveron milagrosas, e o pano usado para secalos átase ou cólgase na fonte ou nos matorrais do seu arredor. Cando este seca, todos os males da vista desaparecen.

Clasificación segundo o significado
Haxiotopónimo

Descricións das características antrópicas
Son moi poucos os elementos antrópicos do lugar, pois céntrase principalmente na lenda da fonte milagrosa.
A primeira modificación do lugar foi a fonte, que no seu principio era nada máis que unhas cantas laxes colocadas arredor do manantial para habilitar o uso da mesma.
Despois constriuse a ermida de Santa Lucía, comezada no século XVIII e finalizada no ano 1918 para rendirlle culto á Santa. Un edificio pequeno e sinxelo, dunha sola nave de planta rectangular e de estilo Barroco-Ecléctico.
En outubro do ano 1984, a forza do furacán Hortensia arramplou con todo o tellado da capela, obrigando aos devotos a unha reforma urxente. Debido a isto aproveitouse tamén para reconstruir a fonte; ampliando os seus canos (pasando a ter tres en lugar dun) e o tamaño do monumento, e facendo un pequeno pedestal onde se coloca unha imaxe de Santa Lucía o día da celebración.

Mellorouse tamén o acceso ao lugar, asfaltando o camiño ata a entrada ao recinto, onde tamén se colocaron dous monólitos tallados. O ano pasado tivéronse que habilitar novas vías para o paso de vehículos, debido á ascendente cantidade de xente na festa.

Actividades asociadas ao lugar
Ata fai uns anos, a festa de Santa Lucía celebrábase únicamente o luns de Pentecostés, pero agora a celebración ampliouse un día máis, contando coa participación de dúas orquestras na súa véspera. Isto fíxose para que a xente poida acudir sen dificultade e aumentar así o número de asistentes á misa e á berbena.
Na romaría de Santa Lucía acontece un encontro de todos os santos de Olveira e Olveiroa. Pórtanse en procesión dende cadansúas igrexas, únense no camiño á ermida e continúan o seu percorrido para asistir á misa de Santa Lucía (que se fai no palco da orquestra).
Cando se atopan os santos realízase A Reverencia, é dicir, os de Olveiroa deben permitirlle pasar á Santa (que vén dende Olveira) facendo unha reverencia, e deixándoa liderar o resto de camiño ata a ermida, uníndose á procesión detrás dela ao ritmo da música.

Dende o ano pasado celébrase alí un Rally (Subida a Dumbría), que atrae a moita xente ao lugar e os participantes e público rematan a carreira comendo algo nas carpas do campo da festa.

Mostras de tradición oral
A miña avoa lémbrase de que cando era pequena, no día de Santa Lucía os santos deixábanse na ermida, e despois había que traelos de volta para a igrexa de procedencia. Habían anos nos que chovía moito nesas datas, e non se podían levar os santos á intemperie. Con todo, os sacerdotes dicían que os veciños debían traelos igualmente, pois mentres estivesen alí, non ía escampar.

Na casa da miña avoa nunca se fixeron os traballos de campo no día de Santa Lucía, pois di o refrán: "O que non se fai o día de Santa Lucía, farase outro día", para recordar que é un día de descanso e festa.

Un dos refráns máis coñecidos que mencionan a Santa Lucía é "Por Santa Lucía, achica a noite e crece o día" ou "Santa Lucía, sacas da noite e metes no día", con múltiples variantes. Non obstante, non fai referencia á festa do lugar do que falo (celebrada entre maio e xuño), senón ao día de Santa Lucía do 13 de decembro.

Presenza do microtopónimo en Galicia
Santa Lucía, Guintín, Monforte de Lemos (Lugo).
Santa Lucía de Moraña, Saiáns, Moraña (Pontevedra).
Alto de Santa Lucía, Castrosante, A Pobra do Brollón (Lugo).
Santa Lucía, Queiruga, Porto do Son (A Coruña).
A Santa Lucía, Asados, Rianxo (A Coruña).

Fotografías do lugar

Fotografías adicionais

Vídeos adicionais

Fontes secundarias empregadas
Turismo.gal:
https://www.turismo.gal/recurso/-/detalle/25130/ermida-de-santa-lucia-de-olveira?langId=es_ES&tp=8&ctre=31. Acceso o día 05/03/2020.

Nome e apelidos
María Pérez Domínguez

Geography and History of Ames

Atrapa un topónimo! « Atrás Buscar: