Actividades asociadas ao lugar
Neste lugar toda a rapazada despois de chegar da escola adoitaban axudar nos traballos da casa, outros xuntábanse e levaban as vacas ou as ovellas a pasta, os máis novos normalmente quedaban onde as casas xogando á buxaina, á mariola (normalmente os nenos) ao pilla - pilla, ao xustizaladrón, a saltar á comba (maiormente as rapazas), …
Só había una escola, onde todos os rapaces e rapazas estaban na mesma aula independentemente da idade que tiveran, xa que non eran suficientes como para facer diferentes niveis.
Aos adolescentes encantáballes coller perdices con ichoas, sobre todo en setembro que é cando abundaban este tipo de animaliños. As ichoas eran artiluxios que se usaban para cazar as perdices e consiste nun cadro de madeira cunhas táboas finiñas atadas por baixo ao cadro por unhas sedas do rabo da de vaca.
Se querían cazar outro tipo de animais máis salvaxes, como o raposo, empregaban instrumentos bastante máis brutos:
1. Lazo corredizo: unha corda cun lazo corredizo que serve para coller sobre todo coellos, cando está feita de arame retorcido. Tamén se pode facer de fíos de do pelo groso e duro do porco e xabarín ou da crin e a cola do cabalo, para cazar certas aves.
2. O trallo: utensilio de ferro que tiña uns dentes afiados como unha boca. Esta trampa debe ser tapada con herba ou terra para escondela e colócase un cebo para atraer ao animal. Parecida á trampa dos ratos. Unha vez que o animal a pisa, os dentes péchanse atrapando a pata. que estivese escondida.
Como en moitos lugares, celebraban o Nadal. Estes días o máis habitual era que os nenos e nenas foran polas portas cantando panxoliñas, os donos das casas dábanlles o aguinaldo, que era algo de comida ou diñeiro.
Pero a festa principal de Santa María de Cuíña é o San roque que se celebra entre os días 15 (Santa María) e 16 ( San Roque) de agosto. Os pratos típicos eran: primeiros os entremeses, logos os callos e por último carne de tenreira. De postre era frecuente tomar a tarta de biscoito e os máis ricos o brazo de xitano, xa que naquel tempo era bastante caro.
______________________________
Din que Cuíña sae na novela “O Castelo de Pambre” de Lope Ferreiro, escritor e historiador que naceu en 1837, en Santiago e faleceu en 1910, en Vedra.
Este conta que nos arredores de Cuíña enfrontáronse Gonzalo de Azores, fundador do Castelo de Pambre, contra Señor da Eixas, o cal, aproveitando que marchou á guerra para servir a Pedro I de Cruel, adueñouse das súas propiedades. Gonzalo de Azores, ao seu regreso da guerra decidiu enfrontarse ao Señor das Eixas para recuperar as súas terras.
Como anécdota: cando meu tío era pequeno, estaba xogando ao aro, caeu e fíxose unha ferida bastante grande, da que lle quedou unha cicatriz no queixelo. O aro consiste nun xoguete en forma de circunferencia que se fai rodar coa axuda dun pau, tamén se pode facer xirar ao redor do corpo, sería como o actual hula hoop. Segundo conta, era raro o día que ninguén se mancaba xogando aos pasatempos tradicionais.