Geography and History of Ames

Atrapa un topónimo! « Atrás    

Versión popular do microtopónimo

Santa Lucía

 

Emma Arias Blanco · 4 marzo 2020 18:26


Versión oficial do microtopónimo
Non se coñece ningún rexistro oficial do microtopónimo.

Pronuncia do microtopónimo

Fotografía no lugar e coa persoa informante

Localización
Parada # Nombre Descripción Latitud Longitud
1 Santa Lucia 42,973955200 -9,041696200

Significado do microtopónimo
O lugar chámase desta maneira porque dise que Santa Lucía apareceu alí lavando a súa cara nunha fonte (unha fonte natural, sen construccións, que emanaba da terra). Dende entón, a xente acude a lavar os ollos coas augas que se volveron milagrosas, e o pano usado para secalos átase ou cólgase na fonte ou nos matorrais do seu arredor. Cando este seca, todos os males da vista desaparecen.

Clasificación segundo o significado
Haxiotopónimo

Descricións das características antrópicas
Son moi poucos os elementos antrópicos do lugar, pois céntrase principalmente na lenda da fonte milagrosa.
A primeira modificación do lugar foi a fonte, que no seu principio era nada máis que unhas cantas laxes colocadas arredor do manantial para habilitar o uso da mesma.
Despois constriuse a ermida de Santa Lucía, comezada no século XVIII e finalizada no ano 1918 para rendirlle culto á Santa. Un edificio pequeno e sinxelo, dunha sola nave de planta rectangular e de estilo Barroco-Ecléctico.
En outubro do ano 1984, a forza do furacán Hortensia arramplou con todo o tellado da capela, obrigando aos devotos a unha reforma urxente. Debido a isto aproveitouse tamén para reconstruir a fonte; ampliando os seus canos (pasando a ter tres en lugar dun) e o tamaño do monumento, e facendo un pequeno pedestal onde se coloca unha imaxe de Santa Lucía o día da celebración.

Mellorouse tamén o acceso ao lugar, asfaltando o camiño ata a entrada ao recinto, onde tamén se colocaron dous monólitos tallados. O ano pasado tivéronse que habilitar novas vías para o paso de vehículos, debido á ascendente cantidade de xente na festa.

Actividades asociadas ao lugar
Ata fai uns anos, a festa de Santa Lucía celebrábase únicamente o luns de Pentecostés, pero agora a celebración ampliouse un día máis, contando coa participación de dúas orquestras na súa véspera. Isto fíxose para que a xente poida acudir sen dificultade e aumentar así o número de asistentes á misa e á berbena.
Na romaría de Santa Lucía acontece un encontro de todos os santos de Olveira e Olveiroa. Pórtanse en procesión dende cadansúas igrexas, únense no camiño á ermida e continúan o seu percorrido para asistir á misa de Santa Lucía (que se fai no palco da orquestra).
Cando se atopan os santos realízase A Reverencia, é dicir, os de Olveiroa deben permitirlle pasar á Santa (que vén dende Olveira) facendo unha reverencia, e deixándoa liderar o resto de camiño ata a ermida, uníndose á procesión detrás dela ao ritmo da música.

Dende o ano pasado celébrase alí un Rally (Subida a Dumbría), que atrae a moita xente ao lugar e os participantes e público rematan a carreira comendo algo nas carpas do campo da festa.

Mostras de tradición oral
A miña avoa lémbrase de que cando era pequena, no día de Santa Lucía os santos deixábanse na ermida, e despois había que traelos de volta para a igrexa de procedencia. Habían anos nos que chovía moito nesas datas, e non se podían levar os santos á intemperie. Con todo, os sacerdotes dicían que os veciños debían traelos igualmente, pois mentres estivesen alí, non ía escampar.

Na casa da miña avoa nunca se fixeron os traballos de campo no día de Santa Lucía, pois di o refrán: "O que non se fai o día de Santa Lucía, farase outro día", para recordar que é un día de descanso e festa.

Un dos refráns máis coñecidos que mencionan a Santa Lucía é "Por Santa Lucía, achica a noite e crece o día" ou "Santa Lucía, sacas da noite e metes no día", con múltiples variantes. Non obstante, non fai referencia á festa do lugar do que falo (celebrada entre maio e xuño), senón ao día de Santa Lucía do 13 de decembro.

Presenza do microtopónimo en Galicia
Santa Lucía, Guintín, Monforte de Lemos (Lugo).
Santa Lucía de Moraña, Saiáns, Moraña (Pontevedra).
Alto de Santa Lucía, Castrosante, A Pobra do Brollón (Lugo).
Santa Lucía, Queiruga, Porto do Son (A Coruña).
A Santa Lucía, Asados, Rianxo (A Coruña).

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías adicionais

Vídeos adicionais

Fontes secundarias empregadas
Turismo.gal:
https://www.turismo.gal/recurso/-/detalle/25130/ermida-de-santa-lucia-de-olveira?langId=es_ES&tp=8&ctre=31. Acceso o día 05/03/2020.

Nome e apelidos
María Pérez Domínguez


Topónimo

A Ameixenda

 

Alex García Camiño · 24 abril 2022 13:04


Pronuncia do topónimo

Fotografía no lugar e coa persoa informante

Localización
Parada # Nombre Descripción Latitud Longitud
1 O Vilar, A Ameixenda, Ames, A Coruña. A Ameixenda é unha aldea pequena, de uns 300 habitantes. Só ten unha taberna, chamnada Taberna O Cruce. É un sitio sombrío e con moita vexetación. 42,928251343 -8,615545376

Significado do topónimo
O seu nome fai referencia a súa vexetación, a que é moi variada e moi abundante. Tamén se coñece como Santa Mariña de Ameixenda.

Clasificación segundo o significado
Fitotopónimo

Datos de interese do lugar nomeado

Descricións da paisaxe onde se sitúa
Hai oito núcleos de poboación: O Vilar, Ameixenda, Sura, O Mercuto, Cortegada, Quintáns, Montemaior e A Folgueira. Para donde queiras que mires, ves moitas árbores e vexetación. Na Ameixenda e no Vilar, hai dous lavadoiros, donde antes se lavaba a roupa. Somos arredor de 300 habitantes, e todos nos coñecemos. Tamén hai un pequeno río, e moitas carballeiras.

Mostras de tradición oral
Nos tempos da infancia de miña avóa, mentres lavaban a roupa nos lavadoiros, cantaban todas xuntas.

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías adicionais

Fotografías adicionais

Nome, apelidos, relación contigo e idade
Sara Otero García. Ten 23 anos e é miña prima.


Versión popular do microtopónimo

Agra de Vilar

 

Javier Valiñas Canedo · 2 marzo 2020 20:36


Versión oficial do microtopónimo
Non se coñece ningún rexistro oficial do microtopónimo

Pronuncia do microtopónimo

Fotografía no lugar e coa persoa informante

Localización
Parada # Nombre Descripción Latitud Longitud
1 Agra de vilar Agra de Vilar situado na provincia de A coruña, no concello de Ames, na parroquia de Trasmonte, (Santa María). 42,888273208 -8,678484874

Significado do microtopónimo
Unha extensión de terreo formada por distintas fincas que pertencen a unha vila, pero, ao estar rodeada de varias vilas, e os dondos das fincas pertencer a vilas distintas, non sei a cal pertencía esta agra nun principio.

Clasificación segundo o significado
Fitotopónimo

Descricións das características naturais
É un conxunto de fincas que están rodeadas por árbores, maiormente son piñeiros e algún eucalipto.

Descricións das características antrópicas
Tamén forma parte deste topónimo a pista que cruza as fincas, que é de uso público, é dicir, non hai ningunha restricción para quen queira pasar por aí. Pola información que recollín, sempre estivo aí a pista.

Actividades asociadas ao lugar
Realizábanse a cultivación de millo, patacas e trigo.

Mostras de tradición oral
Un día a miña avoa, pasouse pola súa finca na que tiñan plantado millo, e polo medio atopou un feixe de billetes.

Presenza do microtopónimo en Galicia
Agra do Vilar non se atopa en ningún outro sitio, pero Vilar si, como en Lugo no concello de Abadín, na parroquia de As Goás (San Pedro), recollido como O Vilar. Tamén en Pontevedra no concello de Agolada, na parroquia de Ventosa (San Xulián), co nome de Vilar. E nuns 700 lugares máis de Galicia.

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fontes secundarias empregadas
Galicia Nomeada: https://galicianomeada.xunta.gal/
Nomenclátor: https://www.xunta.gal/nomenclator/

Nome e apelidos
Jesús Valiñas Patiño


Versión popular do microtopónimo

A Jandra

 

Alba Espasandín García · 3 marzo 2020 18:01


Versión oficial do microtopónimo
Rúa do Casal de Horta

Pronuncia do microtopónimo

Fotografía no lugar e coa persoa informante

Localización
Parada # Nombre Descripción Latitud Longitud
1 Rúa do Casal de Horta Provincia da Coruña, concello Santiago de Compostela 42,896003467 -8,549480287

Significado do microtopónimo
Jandra ven de Gándara, con pérdida do “a” postónica e gheada. Unha gándara é un terreo baixo, areento, húmido e improdutivo , onde só medra maleza. Probablemente, debido a que as condicións da zona coinciden con esta definición, a xente da cidade comezou a chamala así.

Clasificación segundo o significado
Fitotopónimo

Descricións das características naturais
Como ben describe o seu significado, a Jandra sitúase nun terreo baixo e húmido. Na metade do seu traxecto podemos apreciar un río, O Sarela. Trátase dun río estreito e xera esa condición de terreos húmidos da zona. Malia ser unha zona húmida, carece de campos de cultivos ou vexetación aproveitable. Alí solo medra maleza. Nas beiras da estrada, existe unha banda conformada únicamente por maleza de pouca altitude e a medida que nos alonxamos dela, a maleza vaise transformando en plantas de maior altitude. Na zona máis afastada, se poden distinguir árbores de pouca altitude e de copas anchas.

Descricións das características antrópicas
A rúa segue o curso dunha estrada. Esta comeza nunha zona urbana, onde hai edificios e casas de máis dunha planta ademáis de beirarrúas. A medida que vas avanzando pola rúa, o ambiente urbano desaparece e vai aparecendo a vexetación. Durante toda a lonxitude da rúa, a estrada , non desaparece. Debido ó paso do río Sarela, aparece unha pequena ponte de pouca altitude e anchura que conta cunhas escaleiras para poder achegarse ó río. Pódense deslindar tamén casas indivuduáis, a súa maioría de pedra cunha finca cercada ou non e os restos dun antigo muíño.

Actividades asociadas ao lugar
Se descoñece calquera actividade, traballo ou festa realizado actualmente alí. Pero antigamente existía unha fábrica de curtidos ó final da rúa. Estes curtidos levábanse a secar a Pelamios, de aí o nome da rúa.

Mostras de tradición oral
Cerda desta rúa existe unha ponte chamada Pontepedriña, que moitas veces deu e da a confusión coa outra ponte Pontepedriña.
A miña informante conta, que cando eran máis pequenos, moitas veces, ían a esa zona e concretamente a unha casa abandoada a pasar as tardes.

Presenza do microtopónimo en Galicia
Buscando no Nomencátor de Galicia o microtopónimo tanto como "A Jandra" ou "Jandra" non aparece ningún resultado, o que asoma que en Galicia non existe ningún outro microtopónimo como este.

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías adicionais

Fotografías adicionais

Vídeos adicionais

Fontes secundarias empregadas
Significado de gándara https://academia.gal/dicionario/-/termo/busca/g%C3%A1ndara Acceso o día 03/03/2020
https://www.xunta.gal/nomenclator
Acceso o día 03/03/2020

Nome e apelidos
María Luisa García Bello


Versión popular do microtopónimo

Cuíña

 

Zulfa Muiño Vilela · 28 febrero 2020 21:59


Versión oficial do microtopónimo
Santa María de Cuíña

Pronuncia do microtopónimo

Localización
Parada # Nombre Descripción Latitud Longitud
1 Santa María de Cuíña Sitúase na aba (falda) dun monte, de aí é a súa procedencia de colina. As árbores máis abundantes ata agora foron o carballo e castañeiro, ultimante xa están plantando bastantes eucaliptos. As casas que prertencen a comarca da Ulloa son case todas de cantaría, salvo algunas, normalmente a dos mais pobres; que son de maposteria ( pedras de tamaño medio e sen caras paralelas). 42,913017900 -7,854645500

Significado do microtopónimo
Coñécese a existencia de Santa María de Cuíña dende o século X, xa que figura nunha doazón realizada pola infanta Dona Paterna o 27 de xuño do ano 911, segundo a cal lle ao abade Sabarigo o mosteiro de Cines e varias igrexas, entre as que figura "Sanctam mariam de Coynna". A partir de aquí e ao longo de toda a Idade Media, Cuíña aparece ligada a este mosteiro. Polo tanto, o nome deste lugar ven do latín “Coynna”, que en galego significa colina, é dicir, unha elevación natural do terreo.

Tamén, según o libro da orixe dos tipónimos, os lugares que se chaman Cuíña é porque había o hai un "coído", isto é, un conxunto de coios ou o que é o mesmo, un conxunto de pedras arredonas pola erosión das aguas mariñas.

Clasificación segundo o significado
Orónimo

Descricións das características naturais
Sitúase na aba (falda) dun monte, de aí a procedencia do seu nome ”Cuiña” de “colina”.
As árbores máis abundantes ata agora foron o carballo e castañeiro, pero nos últimos anos estanse plantando bastantes eucaliptos.
Antes, para o consumo propio, tanto para as persoas como alimento dos animais, plantábase bastante trigo, centeo, millo, patacas, e a maioría dos legumes que se consumían na casa. Os animais máis habituais eran as vacas, ovellas e porcos. As vacas eran empregadas para obter leite e para que tirasen dos carros. Cando, pola súa idade, non servían para realizar actividades físicas, matábanse aproveitando a pel e a carne. A tradicional matanza do cocho, realizábase na casa durante os meses máis fríos, entre decembro e xaneiro, debido a que carne salgada se conserva mellor nestes meses gardándoa en artesa de madeira cubríndoa totalmente con sal grosa.

Descricións das características antrópicas
As casas que pertencen a comarca da Ulloa son case todas de cantaría, salvo as dos mási pobres, que normalmente son de mapostaría (pedras de tamaño medio e sen caras paralelas). Ademais, podemos atopar algunha casa con escudo de armas, que indica a pertenza da casa a un señor feudal que vivía no Pazo de Laia (Palas de Rei). A maioría das casas tiñan un corral diante, cuberto en parte con tellado e co hórreo ao lado. Nesta zona, os hórreos son de madeira nos seus laterais, a diferenza dos da costa que son de pedra.
Os instrumentos que empregaban para traballar a terra eran sobre todo a sachadora e a gadaña. O primeiro tractor que veu a parroquia foi no 1965. Ata ese momento, empregaban as vacas para levar os obxectos nun lugar a outro.
As casas de cantaría consérvanse en bastante bo estado, mentres que a maioría das de mapostaría quedaron abandonadas e están en situación precaria.
Actualmente, en Cuiña vive pouca xente. A maioría das persoas marcharon a traballar a Bilbao, polas grandes fábricas e postos de traballo, algo que en Galicia non había. Outras persoas emigraron para Suiza, e algunhas regresaron a vivir a unha vila próxima, Melide. As persoas que marcharon para Bilbao permaneceron alí vivindo.
Debido a escasa poboación, e moi envellecida, na actualidade non hai persoas que cultiven a terra en Cuiña.
Cuiña ten unha igrexa con planta de cruz na que se conserva un cadro cunha pequena pintura dun Cristo coa coroa de espiñas.
Anteriormente as comunicacións eran precarias, xa que soamente había unha pista que comunicaba coa estrada xeral de Lugo- Santiago. Agora existen estradas asfaltadas aínda que estreitas nalgunhas zonas debido a construción desordenada das casas.

Actividades asociadas ao lugar
Neste lugar toda a rapazada despois de chegar da escola adoitaban axudar nos traballos da casa, outros xuntábanse e levaban as vacas ou as ovellas a pasta, os máis novos normalmente quedaban onde as casas xogando á buxaina, á mariola (normalmente os nenos) ao pilla - pilla, ao xustizaladrón, a saltar á comba (maiormente as rapazas), …
Só había una escola, onde todos os rapaces e rapazas estaban na mesma aula independentemente da idade que tiveran, xa que non eran suficientes como para facer diferentes niveis.
Aos adolescentes encantáballes coller perdices con ichoas, sobre todo en setembro que é cando abundaban este tipo de animaliños. As ichoas eran artiluxios que se usaban para cazar as perdices e consiste nun cadro de madeira cunhas táboas finiñas atadas por baixo ao cadro por unhas sedas do rabo da de vaca.
Se querían cazar outro tipo de animais máis salvaxes, como o raposo, empregaban instrumentos bastante máis brutos:
1. Lazo corredizo: unha corda cun lazo corredizo que serve para coller sobre todo coellos, cando está feita de arame retorcido. Tamén se pode facer de fíos de do pelo groso e duro do porco e xabarín ou da crin e a cola do cabalo, para cazar certas aves.
2. O trallo: utensilio de ferro que tiña uns dentes afiados como unha boca. Esta trampa debe ser tapada con herba ou terra para escondela e colócase un cebo para atraer ao animal. Parecida á trampa dos ratos. Unha vez que o animal a pisa, os dentes péchanse atrapando a pata. que estivese escondida.
Como en moitos lugares, celebraban o Nadal. Estes días o máis habitual era que os nenos e nenas foran polas portas cantando panxoliñas, os donos das casas dábanlles o aguinaldo, que era algo de comida ou diñeiro.
Pero a festa principal de Santa María de Cuíña é o San roque que se celebra entre os días 15 (Santa María) e 16 ( San Roque) de agosto. Os pratos típicos eran: primeiros os entremeses, logos os callos e por último carne de tenreira. De postre era frecuente tomar a tarta de biscoito e os máis ricos o brazo de xitano, xa que naquel tempo era bastante caro.
______________________________
Din que Cuíña sae na novela “O Castelo de Pambre” de Lope Ferreiro, escritor e historiador que naceu en 1837, en Santiago e faleceu en 1910, en Vedra.
Este conta que nos arredores de Cuíña enfrontáronse Gonzalo de Azores, fundador do Castelo de Pambre, contra Señor da Eixas, o cal, aproveitando que marchou á guerra para servir a Pedro I de Cruel, adueñouse das súas propiedades. Gonzalo de Azores, ao seu regreso da guerra decidiu enfrontarse ao Señor das Eixas para recuperar as súas terras.
Como anécdota: cando meu tío era pequeno, estaba xogando ao aro, caeu e fíxose unha ferida bastante grande, da que lle quedou unha cicatriz no queixelo. O aro consiste nun xoguete en forma de circunferencia que se fai rodar coa axuda dun pau, tamén se pode facer xirar ao redor do corpo, sería como o actual hula hoop. Segundo conta, era raro o día que ninguén se mancaba xogando aos pasatempos tradicionais.

Mostras de tradición oral
Din que Cuíña sae na novela “O Castelo de Pambre” de Lope Ferreiro, escritor e historiador que naceu en 1837, en Santiago e faleceu en 1910, en Vedra.
Este conta que nos arredores de Cuíña enfrontáronse Gonzalo de Azores, fundador do Castelo de Pambre, contra Señor da Eixas, o cal, aproveitando que marchou á guerra para servir a Pedro I de Cruel, adueñouse das súas propiedades. Gonzalo de Azores, ao seu regreso da guerra decidiu enfrontarse ao Señor das Eixas para recuperar as súas terras.
Como anécdota: cando meu tío era pequeno, estaba xogando ao aro, caeu e fíxose unha ferida bastante grande, da que lle quedou unha cicatriz no queixelo. O aro consiste nun xoguete en forma de circunferencia que se fai rodar coa axuda dun pau, tamén se pode facer xirar ao redor do corpo, sería como o actual hula hoop. Segundo conta, era raro o día que ninguén se mancaba xogando aos pasatempos tradicionais.

Presenza do microtopónimo en Galicia
Cuiña: Palas de Rei, Lugo
A Corga da Cuíña : Sarria, Lugo
A Cuíña: Sarria, Lugo
A Cuíña: Melide, A Coruña
A Cuíña: Ponteceso, A Coruña
Cuíña de Arriba: Muras, Lugo
Camiño de Portacuiñas: Cerdedo-Cotobade, Pontevedra
Cuíña: Cambados, Pontevedra
Cuíña: Viveiro, Lugo.

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Fotografías do lugar

Vídeos adicionais

Fontes secundarias empregadas
Topónimos de Galicia: orixe e significado , Xerais. - Cabeza Quiles, F. P.236 e P.237
Galicia nomeada (https://galicianomeada.xunta.gal/sixtop/inicio)

Nome e apelidos
Norberto Campelo Rivas


BESbswy